Tình hình Ucraina và những thách thức đối với lãnh đạo đất nước

Mất tín nhiệm, không ai có thể bảo đảm rằng nhiệm kỳ đầu tiên có thể kéo dài 5 năm. Người dân đã lựa chọn Poroshenko không theo một phương thức truyền thống. Sự khác biệt với các đời tổng thống trước là Poroshenko chưa  từng qua chức vị  thủ tướng và trúng cử ngay từ vòng một. Ban đầu thì sự tín nhiệm rất cao so với các đời tổng thống trước của Ucraina. Tuy nhiên đến ngày hôm nay mức độ tín nhiệm của ông đã giảm nhiều. Thậm chí, ngay đến Yanukovich trước sự kiện Maidan vẵn giữ được chỉ số tín nhiệm cho phép ông ta có thể tham gia tranh  nhiệm kỳ hai.

Petr Poroshenko đã được bầu Tổng thống cuối tháng năm với số phiếu 54% cử tri, thế mà đến trước bầu củ quốc hội mùa xuân số cử tri ủng hộ Petr Poroshenko đã bị giảm mất gần  một nửa.

Các tổng thống Ucraina đã làm điều gì không đúng?

Cá nhân Petr Poroshenko được coi là khuôn mặt tiêu biểu của nước Ucraina. Ông rất thông minh, học thức cao, thành đạt và đã tạo dựng con đường công danh thuận lợi cho bản thân và gia đình.

Khi xảy ra các trấn động cách mạng thì khả năng hạ cánh của Petr Poroshenko còn kém an toàn hơn so với người tiền nhiệm. Yanukovich còn có cơ hội ẩn náu ở Nga với hy vọng rằng sẽ không  bị dẫn độ. Còn Petr Poroshenko thì khó có thể chạy đi đâu được : Châu Âu sẵn sàng mở của nhưng cũng sẵn sàng trả lại những chính trị gia phạm tội. Còn ở các nước thuộc thế giới thứ ba – sau  những ngày tháng thành công ở Kiev- thì đó là cuộc sống rất buồn tẻ. Tôi rất muốn tìm cách giải thoát cho tổng thống Petr Poroshenko. Nhưng mà tôi cũng hiểu rõ rằng chỉ nêu lại những sai lầm trong suốt thời gian qua và là nguyên nhân chính của sự suy giảm lòng tin – cũng  vô nghĩa.  

Lời khuyên “Nên làm việc này, không nên làm việc kia và khi đó mọi chuyện sẽ tốt đẹp” – vô ích. Hơn nữa chưa chắc tổng thống chịu nghe và nhìn ra vấn đề. Cũng thật là vô nghĩa khi nêu vấn đề là đã từ lâu cần phải bán tất cả cổ phần và tách rời thật xa ra khỏi kinh doanh. Thậm chí không chỉ đơn thuần bán những cổ phần tích cực ( ví dụ như nhà máy bánh kẹo ở thành phố LIPESK, Nga – đã gây rất nhiều dị nghị trong dân chúng Ucraina) mà còn nên rút lui khỏi tất cả nhũng khối tài sản gây bất lợi kiểu  như vùng đất  ven sông thành phố Dnhepr.  Cũng không có tác dụng khi chứng minh rằng  ngoài vấn đề tách xa kinh doanh tiền bạc, tổng thống, ở cương vị mới,  cũng cần phải thanh lọc triệt để  đội ngũ thân cận cũ,  để lựa chọn đội hình mới, rằng không nên xây dựng  đường lối chọn cán bộ theo nguyên tắc “người của mình – trung thành – người bạn đã được thử thách” . Càng không có tác dụng khi nhắc nhở  một lần nữa rằng Tổng thống, chứ không phải ai khác, luôn luôn phải theo dõi thực hiện lời hứa của mình. Rõ ràng Poroshenko  đang phải đối mặt với vấn đề này: Từ lời hứa khôi phục lại quảng trường Maidan trên phố Grushevskovo  cho đến lời hứa kết thúc chiến dịch chống khủng bố (ATO) thắng lợi trong vòng 2 tuần lễ, rồi thì hứa cấp cho binh sỹ ngoài mặt trận 1000 grip (tiền Ucraina tương đương với 50 đô la Mỹ ở thời điểm hiện tại) mỗi ngày và tuyên bố tình trạng chiến tranh nếu như quân khủng bố bắt đầu có hành động quân sự tích cực...

Tôi nghĩ cũng không nhất thiết phải nhắc nhở về người con trai của tổng thống, người mà hình như đã tự phấn đấu  trở thành đại biểu quốc hội trong cuộc bầu cử vừa rồi..  Con trai của Poroshenko là một chàng trai tuyệt vời, anh ta không giống như những con cái của các nhà chính trị, cựu đại biểu quốc hội khác. Mặc  dù vậy , Petr Poroshenko, sau khi đã trở thành tổng thống, nên nói một câu với cậu con trai rằng “con ơi, giả dụ ở con có những thiên hướng về con đường chính trị, con cũng nên tạm gác lại hoạt động này một khi bố đang còn ngồi trên ghế tổng thống”.

Đây chính là hành động cần thiết của vị tổng thống mới của một đất nước mà ở đó danh từ  “Gia đình” đã trở nên phổ biến trong cụm từ để chỉ về tham nhũng.

Tất cả những vấn đề nêu trên đã trở thành báo động rất nghiêm trọng đến uy tín của Poroshenko. Và thật là đáng tiếc, vấn đề không chỉ  đang được xì xào  trong mạng xã hội, trong các bếp ăn mà còn được  bàn thảo  rộng rãi trong môi trường của các chuyên gia chính trị.

Với tư cách cá nhân, từng có những đánh giá tích cực đối với Poroshenko, tôi cũng suy nghĩ rất nhiều – làm sao để có thể cứu được Poroshenko – vị tổng thống của Ucraina?

Và cách đây không lâu, trong đầu tôi đã nảy ra một câu trả lời đơn giản. Xin nhắc lại rằng tổng thống Ucraina cũng kiêm chức  Tổng chỉ huy tối cao các lực lượng vũ trang.  Ông phải chịu trách nhiệm về vấn đề an ninh và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Nhưng đến hôm nay tất cả đã rõ – tổng thống của chúng ta không có chút tài năng quân sự. Khó có thể trở thành những nhân vật huyền thoại trong lịch sử như là tướng Mannheghem, Attiuk hoặc Aizenhao.

Thử phân tích xem đâu là cốt lõi của điểm yếu của tổng thống của chúng ta?

Đến nay, Petr Poroshenko đã đạt được những thành công trong cuộc sống cũng như trong kinh doanh của chính mình: có được ảnh hưởng, mối quan hệ và tài chính lớn. Thêm vào đó ông cũng có khả năng, nhiệt tình mong muốn có tên trong bảng vàng lịch sử của Ucraina. Và chính ở đây đã lộ ra mâu thuẫn: Sự thành đạt cá nhân của ông  ngày hôm nay không thể song hành với mục đích cuối cùng được. Để có thể đi vào lịch sử,  Poroshenko cần phải trút bỏ lợi ích cá nhân, bậu xậu  và hệ thống điều hành cũ của ông.  Không nên giữ nguyên tất cả và đồng thời trở thành nhà lãnh đạo, mà có thể chiến thắng được Putin, có thể xóa sổ tham nhũng và xây dựng được quốc gia mới, hiện đại. Nhân dân Ucraina đang đòi hỏi phải thay đổi mục đích – không phải là sự thành đạt của một cá nhân – mà là thắng lợi quân sự và sự yên bình của đât nước, không phải cổ  phần, cổ phiếu cá nhân, mà là nền kinh tế cạnh tranh lành mạnh, không phải là những khẩu hiệu xuông về lòng yêu nước mà phải là những cống hiến, hy sinh thực sự.

Vậy thì phải làm gì đây, làm sao để khắc phục mâu thuẫn này?

Sẽ có giải pháp. Và với giải pháp này thì Poroshenko thậm chí cũng không cần phải thay đổi mục đích sống của mình. Những nhiệm vụ nào ngày hôm nay xã hội Ucraina đặt ra với Tổng thống?  

- Đó là sự toàn vẹn lãnh thổ, thành lập quân đôi thiện chiến và trong một vài trận chiến sẽ dành được chiến thắng trước kẻ thù mạnh – nước Nga, đòi lại Crưm, xóa sổ tham nhũng, bảo đảm cho nhân dân quyên lợi và tự do, tiến hành thay đổi tận gốc bộ máy nhà nước.

- Nếu Tổng thống làm được điều này, chắc chắn trên bảng vàng danh dự lịch sử Ucraina sẽ ghi nhận tên ông.

Tuy nhiên, vấn đề lớn hiện nay đang tồn tại: với những bản lĩnh hiện hành, với tình hình thực tế, với những kinh nghiệm và kết luận về những gì đã xảy ra, với nhũng  nhân vật thân cận quanh ông bao nhiêu năm nay thì tổng thống không thể thực hiện được những đòi hỏi đó của nhân dân.

Chúng ta đang bàn về an ninh cá nhân phải không?

Hãy làm sao  để cho toàn dân và các nhà  chính trị tương lai, một mặt kính trọng Poroshenko và rất biết  ơn ông,  mặt khác chính bước đi của lịch sử sẽ bảo đảm cho sự giải cứu và bảo lãnh cho ông?

Câu trả lời cũng rất đơn giản: Nếu anh không có khả năng – thì tìm nhân tài để thay thế. Tất cả kinh doanh chỉ có kết quả khi có hướng đi đúng đắn kịp thời. Hãy sáng suốt lựa chọn những ai có khả năng đảm đương được yêu cầu của đất nước – chiến thắng trong cuộc chiến tranh,  và đồng thời cũng bảo lãnh quyền bất khả xâm phạm tới người mà đã đưa họ nên nắm quyền.

Làm sao để có thể thực việc này? Thứ nhất với tư cách tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang cần phải tự nhận thức rằng mặc dù ông có những quan hệ mật thiết và chuyên nghiệp với giới lãnh đạo quân sự, nhưng những nhân vật này đều là những kẻ vô dụng.

Không thể che giấu mãi trước toàn dân những thất bại về quân sự: - Từ thảm họa máy bay chở lính bị bắn rới ở sân bay Lugansk đến thảm kịch cối xay xác ở Ilovaisk. Thất trận ở sân bay Donhetxk, tình hình hiện nay ở Đebalsevo và nhiều nơi khác đã khẳng định sự cần thiết phải thanh lọc tổng thể lãnh đạo trong Bộ quốc phòng. Cần phải sa thải gấp hoặc tốt nhất là đưa họ ra tòa. Điều đó ít ra cũng giúp lấy lại được một chút niềm tin đã bi đánh mất của xã hội.

Đôi khi tưởng rằng trong thời chiến đề nghị xóa sổ lãnh đạo quân đội thì sẽ lấy ai chỉ huy quân, chọn đâu ra tướng lĩnh mới?  Lịch sử đã có những ví dụ khi lãnh đạo quân đội, được sinh ra trong thời bình, không thể thích ứng với thời chiến. Một trong những ví dụ gần đây nhất – Chiến tranh thế giới thứ hai. Khi Nước Mỹ bắt buộc phải nhảy vào cuộc, họ đã tổ chức những cuộc tập trận quy mô lớn, ở đó có sự tham gia của tất cả nhiều  lực lượng nước ngoài trong đó có cả các sỹ quan Ucraina.

Chính từ những cuộc tập trận này đã tạo  cơ hội để sỹ quan trung tá AiZenhao mà trước đây không hề có tên tuối,  thể hiện mình. Chỉ hai năm sau ông được phong lên hàm tướng, lãnh đạo quân đổ bộ của liên minh quân đội đồng minh Châu âu. Và thời gian sau ông đã trở thành một trong những Tổng thống thành đạt nhất, đem lại nhiều vinh quang cho nước Mỹ. Chính đây có lẽ là bài học tốt cho Tổng thống Poroshenko. Trước tiên cần phải mở ra hội thi tuyển sỹ quan  lớn để tuyển những sỹ quan mới.  Có 1 nguyên tắc là không cho phép các tướng lĩnh cũ tham dự. Trong hội thi khuyến khích tất cả các sỹ quan hàm cấp từ thiếu tá đến đại tá tham gia, kể cả những người đã giải ngũ và những người đã từng tham gia chiến trận. Cần phải đưa ra một đề bài – là một trò chơi tham mưu – chiến tranh lớn, quy mô, kết quả cuộc thi sẽ là lựa chọn được những sỹ quan tốt nhất và phong cho họ vào những vị trí then chốt.

Tuy vậy,  ai, nhân vật nào sẽ đứng ra làm giám khảo để lựa chọn những người mà có thể cầm quân thắng lợi trong chiến tranh hiện đại, tách ra khỏi những sỹ quan không có khả năng chỉ huy?  Tất nhiên không thể là các cựu lãnh đạo quân đội Ucraina được. Cần phải mời các chuyên viên quân sự từ  Mỹ, Israel, là những nước mà có nhiều kinh nghiệm tương ứng. Và ngoài ra để cho ban giám khảo không chỉ đơn thuần là các chuyên gia ngoại cần mời thêm từ câu lạc bộ các chuyên viên dày kinh nghiệm của Ucraina, những người đã từng phê bình Poroshenko kịch liệt nhất. Thông thường thì các nhà phê bình không thể điều khiển được sự việc, nhưng họ hiểu rất rõ chúng và những chuyên gia đó không bao giờ cho phép mình làm phụ lòng tổng thống. Đây sẽ bảo đảm rằng kết cục  chọn lựa được những người tài có khả năng lãnh đạo quân đội, với kinh nghiệm, trí thông minh và lòng dũng cảm để  giành  thắng lợi. Nói thẳng là cứ như hiện nay  chúng ta không thể địch được nước Nga. Vậy chính những nhân vật mới này cần phải nắm quyền lãnh đạo quân đội  mới của đất nước. Cần phải mạnh dạn trao quyền cho họ thành lập Bộ quốc phòng, Bộ Tổng tham mưu  mới và vạch ra những chiến lược chiến tranh mới nhằm chủ động dành thắng lợi.

Kết cục không phải chúng ta phải đón nhận nguy cơ sắp bị nướng quân ở Đebalsevo, mà phải tạo cho kẻ thù lò thiêu ở Pervomaisk – Stakhanov hoặc là ở thành phố Gorlovka. Khắp nơi, trên chiến tuyến sẽ tạo ra những lò nướng đối với kẻ thù – Vấn đề là chỗ ai dành được thế chủ động.

Ví dụ cải tổ quân đội – chỉ là mở màn. Cũng tương tự như vậy có thể làm thay đổi bộ máy nhà nước, đồng thời tinh giảm bộ máy xuống hàng chục lần.

Nếu Poroshenko không muốn giã từ với kinh doanh, với những thói quen tư duy và lối sống của mình thì Ông ta cũng có thể lựa chọn một giải pháp khác: Đưa vào chính quyền những chuyên viên mới có khả năng đưa đất nước Ucraina tới thắng lợi và hòa bình.

Phương pháp điều hành chính quyền độc đoán, cá nhân chủ nghĩa, thiếu sâu sắc, sáng suốt sẽ đẫn đến những hậu quả thật là đáng buồn.

Hãy trao lại chính quyền cho những khuôn mặt độc lập, không bị lệ thuộc vào  ta, nhưng có đầy đủ bản lĩnh, tài năng. Nhưng chính ta phải lựa chọn họ, nhận họ vào guồng máy điều hành để rồi sau đó trao lại cho họ chiếc gậy chỉ huy. Chỉ như vậy mới có thể thanh thản rút lui  hoặc  trở về với kinh doanh  và capital của mình.

Hãy bảo lãnh cho mình và những bạn bè người thân xung quanh sự an toàn và thuận lợi. Và sẽ thật sung sướng ngắm nhìn những thành quả mà được đem lại nhờ những quyết định sáng suốt mang tầm cỡ người đứng đầu của một quốc gia vĩ đại.

Nguyễn Hoàng Lân dịch